Stres zawodowy a relacje rodzinne

Temat stresu w naszym życiu jest tematem dość powszechnym. Jest on częścią naszego życia i pojawia się niemal w każdej jego sferze. Nic więc dziwnego, że pojawia się zarówno w sferze zawodowej jak i w relacjach rodzinnych, a oba te wymiary życia są dla nas przecież tak bardzo istotne. Dlatego też są one ze sobą ściśle powiązane, a role jakie pełnimy w tych obu obszarach zazwyczaj się przenikają. Oznacza to nie mniej ni więcej, że to co przeżywamy w pracy ma wpływ na naszą rodzinę i odwrotnie, to co dzieje się w domu wpływa na naszą kondycję psychiczną jako pracownika.

Czym jest stres zawodowy?

Zgodnie z definicją stresu stosowaną przez Państwową Inspekcję Pracy stres w miejscu pracy występuje wtedy, kiedy osoba pracująca odczuwa dyskomfort psychiczny, dotyczący warunków lub wymagań pracy, w sytuacji, w której w konkretnym momencie warunki i wymagania przekraczają możliwości pracownika. Cechy charakterystyczne każdej sytuacji pracy, związane są silnie ze sposobem, w jaki człowiek spostrzega swoją pracę i jak odnosi się do towarzyszącego mu stresu i napięcia. Pojawiające się nieprawidłowości organizacyjne w środowisku pracy, mogą negatywnie wpływać na pracę nie tylko pojedynczego człowieka, ale także grupy osób i całych społeczeństw, a także na sposób wykonywania powierzonych zdań, motywacji, czy relacji interpersonalnych. Warto także zaznaczyć, iż stres, który pojawia się podczas obowiązków służbowych może nasilać się przez wydarzenia dnia codziennego, które spotykają pracowników, np. choroba członka rodziny, konflikty rodzinne, itd. Dodatkowo może zdarzyć się tak, że takie same warunki pracy mogą być różnie odbierane przez różnych  pracowników. Duży wpływ na to mają cechy osobnicze- temperament, osobowość, reaktywność na stres, a także  stopień adaptacji.

Stres zawodowy a relacje rodzinne możemy rozpatrywać dwojako. Po pierwsze jako ogromne wsparcie dla zestresowanego pracownika i członka rodziny, a po drugie jako negatywny wpływ stresu na relacje rodzinne i funkcjonowanie tej rodziny w obliczu stresu zawodowego jednego z jej członków.

Relacje rodzinne jako wsparcie

Kiedy stres zawodowy daje o sobie znać i pracownik nie potrafi sobie sam z nim poradzić w takim wypadku rodzina jest często najlepszym lekarstwem. Rodzina jest uznawana za centralną formę wsparcia społecznego. Do jej pozytywnych atrybutów możemy zaliczyć m.in.: klimat emocjonalny, status ekonomiczny, rodzinę wielopokoleniową. Rodzina jest oparciem i pomocą zarówno podczas rozwiązywania problemów osobistych jak i zawodowych.

Najbardziej pożądanym rodzajem wsparcia dla zestresowanego pracownika na płaszczyźnie ogniska domowego jest wsparcie emocjonalne oraz wsparcie przy rozwiązywaniu problemów. Biorąc pod uwagę wsparcie emocjonalne mamy na myśli pozytywne uczucia, bliskość, doświadczenie zaufania i zaangażowania, akceptacja przez innych własnej osoby i uczuć, aktywne wysłuchiwanie. Wsparcie przy rozwiązywaniu problemów to nic innego jak możliwość opowiedzenia o problemie, otrzymanie informacji i działań istotnych dla rozwiązania problemu, przeżycie dodawania otuchy, otrzymywanie informacji zwrotnej co do własnego zachowania i sposobu przeżywania.

Gdy brak równowagi

Im bardziej stresujący zawód tym pojawia się większe ryzyko wpływu stresu na inne dziedziny życia, w tym na życie rodzinne. Warto zaznaczyć, że stres związany z pracą ma silny negatywny wpływ na życie rodzinne, a z kolei problemy w życiu rodzinnym mają wpływ na pracę i w ten sposób tworzy się błędne koło. Efekt? Ogrom sytuacji kryzysowych, które nie rozwiązywane narastają prowadząc m.in. do alkoholizmu, konfliktów, rozpadu małżeństwa.  Na brak równowagi w życiu rodzinnym wpływa wszystko, co jest związane z pracą i stresem jaki się w niej pojawia. Specyfika pracy, niedowartościowanie finansowe, niewspółmierny wysiłek zawodowy w stosunku do prestiżu społecznego, a zwłaszcza zaburzone relacje służbowe, wszystko to ma bardzo silny wpływ na relacje w życiu prywatnym i problemy rodzinne pracowników różnych zawodów.

Badania pokazują, że z konfliktem praca – rodzina silniej związane są właściwości indywidualne, np. neurotyczność, wzór zachowania A(typ osobowości charakteryzujący się wysokim poziomem stresu)  i negatywna afektywność oraz cechy środowiska pracy, np. obciążenie pracą , zmianowy system pracy, przeciążenie rolą zawodową  i obciążające kontakty interpersonalne w pracy. Z kolei czynniki rodzinne, np. liczba dzieci, obciążenia zawodowe współmałżonka, poziom zaangażowania w obowiązki domowe i rodzinne oraz złe relacje między współmałżonkami wiążą się silniej z konfliktem rodzina – praca. Ponadto wykazano, że konflikt na poziomie praca – rodzina jest silniejszy, wszechobecny i bardziej szkodliwy dla zdrowia psychofizycznego pracowników oraz dla ich funkcjonowania w pracy i w domu, niż konflikt w relacji rodzina – praca. Jako skutki trudności z godzeniem życia zawodowego i osobistego najczęściej wymieniano nerwowość, bezradność i stres, a najrzadziej problemy zdrowotne.

Często bywa tak, że to co dzieje się w życiu zawodowym zostaje przenoszone przez pracowników na pole życia domowego. W dużej mierze jest tak, że wspomniani pracownicy odreagowują stres zawodowy w domu. Niestety wraz z przenoszeniem życia zawodowego do domu zostają także przenoszone negatywne emocje i myśli. Dla rozluźnienia i chwilowego zapomnienia zestresowani pracownicy sięgają po alkohol. Po pracy- to domena mężczyzn- wybierają się dla relaksu na piwo z kolegami. Jedno wyjście nie jest niczym złym, ale jeśli takie zachowanie wpisuje się w stały harmonogram życia, może budzić w rodzinie niepokój. Szczególnie jeśli pod jego wpływem dochodzi do konfliktów, kłótni, czy awantur, co ma istotny wpływ nie tylko na relacje mąż-żona ale również na relacje rodzice-dzieci i ich rozwój psychiczny oraz emocjonalny. Od niewielkich kłótni wywoływanych pod wpływem alkoholu do stosowania przemocy domowej niedaleka droga. Istnieje przekonanie, że przemoc domowa dotyczy w dużej mierze środowisk patologicznych. Niestety taki sposób myślenia jest błędny, ponieważ w dzisiejszych czasach w większym stopniu dochodzi do zachowań przemocowych w tzw. „dobrych domach”. Spowodowane jest to łańcuchem nakładających się na siebie zdarzeń: problemy w pracy, nadmiar obowiązków, stres zawodowy, nieumiejętność rozwiązywania konfliktów rodzinnych i alkohol. To wszystko doprowadza do sytuacji, w której zamiast poczucia bezpieczeństwa i rodzinnej harmonii odczuwany jest strach i niepewność.

Wyniki badań pokazują, że silne konflikty między pracą a rodziną prowadzą do wypalenia zawodowego pracujących rodziców. Ogrom stresu zawodowego a także konflikty w życiu prywatnym mają znaczący wpływ na rozwinięcie się wspomnianego syndromu wypalenia, którego skutki wpływają zarówno na sposób funkcjonowania człowieka, jak i na jego zdrowie psychiczne oraz fizyczne, a także na relacje z otoczeniem. Między innymi może prowadzić do:  izolacji, wycofania się, złości, niechęci, codziennie odczuwanego zmęczenia oraz wyczerpania, zakłócenia snu, częstych przeziębień, częstych bólów głowy i dolegliwości przewodu pokarmowego, nieustępliwości w myśleniu i niechęci do zmian, nieufność i paranoidalnych wyobrażeń, problemów małżeńskich i rodzinnych, częstych nieobecności w miejscu pracy.

Dwie kariery w domu- dwa razy więcej stresu

W dzisiejszych czasach nie jest rzadkością, kiedy obydwoje partnerzy pracują i oprócz bycia małżonkiem/małżonką, pracownikiem, to również najczęściej są rodzicami, co pokazuje ile ról mają do spełnienia każdego dnia. Dwóch pracujących rodziców to często dwa razy więcej stresu, bo zdarzyć się może, że obydwoje życie zawodowe, a w związku z tym napięcia i stres będą przenosić do domu. Z reguły bywa tak, że to pracująca kobieta musi równoważyć obowiązki domowe i zawodowe, gdyż większość spraw domowych spoczywa na jej osobie. Prawda jest jednak taka, że wszystko to odbywa się dzięki wielu wyrzeczeniom ze strony kobiety kosztem jej odpoczynku i wolnego czasu. Jeśli jednak mamy do czynienia z sytuacją, w której obydwoje partnerzy dobrze radzą sobie z trudnościami dnia codziennego to konflikty, czy nieporozumienia na tle pełnionych ról oraz wykonywanych obowiązków  przebiegają w spokojniejszy sposób.

Poniższe techniki pozwolą na usprawnienie dookreślenia ról pracujących rodziców:

1.Wzajemne zwracanie się do siebie z prośbą o pomoc i wsparcie.

2. Rozmowy z innymi parami prowadzącymi podobny styl życia.
3. Ograniczenie obowiązków branych naraz na siebie.
4. Wspólne rozmowy na temat oczekiwań, celów i potrzeb.
5. Planowanie rozkładów zajęć (zwłaszcza czasu spędzanego razem i oddzielnie).
6. Poszukiwanie pomocy poza rodziną w zakresie prac domowych i opieki nad dziećmi.
7. Zwracanie się do pracodawcy lub przełożonego o wprowadzenie korzystnych rozwiązań w środowisku pracy.
8. Zaplanowanie czasu wolnego pozwalającego na uwolnienie się od stresu i relaks.
9. Zaplanowanie działań w sytuacjach krytycznych – plany „awaryjne” na wypadek zaistnienia sytuacji nieprzewidzianych (np. choroba, wyjazd poza miasto).

Najlepsze sposoby na odreagowywanie stresu

Aby móc stawić czoła zarówno temu co nas stresuje w życiu prywatnym jak i zawodowym podstawą jest świadomość tego, że praca i stresujące w niej sytuacje przekładają się na życie rodzinne i odwrotnie. Świadomość pojawiających się problemów i kryzysów pozwoli na lepsze i efektywniejsze poradzenie sobie z nimi.

Najlepszym rozwiązaniem na poprawienie relacji w rodzinie jest rozmowa, w trakcie której zestresowany pracownik a w domu członek rodziny ma szansę opowiedzieć o stresującym, ciężkim dniu w pracy. Dzięki temu podczas opowiadania wyrazi swoje emocje, przekonania, czy dręczące myśli. Tym samym nie pozwala, aby wszystko to co działo się podczas całego dnia ( emocje, wydarzenia) były nieustannie przeżuwane przez zmęczonego pracownika. Często takie rozmowy z najbliższymi pozwalają nie tylko wyzwolić się z ciążących zmartwień, ale także to świetny sposób na to, aby uzyskać jakąś radę, nowe spojrzenie na sprawy zawodowe i co najważniejsze poprawę relacji rodzinnych, ponieważ domownicy będą świadomi źródła kryzysowych sytuacji. Dodatkowo również zestresowany pracownik ma szansę uzyskać zrozumienie i wsparcie od najbliższych mu osób, co pozwala na lepsze poradzenie sobie z stresem zawodowym.

Jeśli natomiast rozmowa to za mało, warto spróbować postawić na sport. Nie od dziś wiadomo, że sport jest najlepszym sposobem na rozładowanie negatywnych emocji. Niezawodne mogą okazać się ćwiczenia siłowe czy sztuki walki. Bywa też tak, że dobry trening przekłada się na większą wiarę w siebie i lepszą skuteczność również w życiu zawodowym, co pozwoli na efektywne radzenie sobie w sytuacjach stresowych. Wyciszenia i ukojenia dla zszarganych nerwów można poszukać w medytacji i jodze, które wzmacniają dodatkowo koncentrację uwagi. Można skorzystać z warsztatów antystresowych albo kursów doszkalających z zakresu technik relaksacyjnych pozwalających na zminimalizowanie napięć w trudnych chwilach w pracy. Czy będą to różnego rodzaju wizualizacje, czy ćwiczenia skoncentrowane na oddychaniu lub rytmie serca zależy od samego ćwiczącego.

Anna Łukawska: psycholog szkolny z przygotowaniem pedagogicznym, wychowawca wyjazdów kolonijnych. Zajmuje się psychoedukacją i socjoterapią dzieci i młodzieży, a także stresem i wypaleniem zawodowym.

Literatura:

1. Baka Ł. (2015). Konflikt między pracą i rodziną a wypalenie zawodowe. Pośrednicząca rola zasobów osobowych. [w:] Psychologia Społeczna tom 6 4 (19), str. 367–374.
2. Boenisch E., Haney C.M. (2004). Twój stress. Sens życia, równowaga i zdrowie. Gdańsk: GWP.
3. Edwin L. Herr, Stanley H. Cramer (2005). Planowanie kariery zawodowej. Część III. [w:] Zeszyty informacyjno-metodyczne doradcy zawodowego – zeszyt 30. Warszawa, str. 109-110.
4. Nazar K., Kaciuba-Uściłko H., Wójcik-Ziółkowska E. (2001). Stres w pracy zawodowej a choroby układu krążenia i przemiany materii. Łódź: Oficyna Wydawnicza Instytutu Medycyny Pracy, str. 10-13.
5. Terelak J.F. (2008). Człowiek i stres. Bydgoszcz-Warszawa: Oficyna Wydawnicza BRANTA.