Gdy praca i zmęczenie odbiera radość życia

Każdego dnia jesteśmy zabiegani, żyjemy w ciągłym stresie. Od rana do wieczora w pracy, potem przypominamy sobie o stercie rzeczy do zrobienia na wczoraj w domu. Wstajemy rano, kładziemy się późno. Chcielibyśmy, żeby każdy był zadowolony i szczęśliwy. A tak naprawdę zapominamy o sobie. Żyjemy z dnia na dzień, wpadając w monotonię życia, bo wszystkie dni są takie same. Każda godzina dnia wypełniona co do minuty. Tu spotkanie, tam zakupy, po południu trzeba dzieci odebrać ze szkoły zawieźć na wszelkie dodatkowe zajęcia. Gdzieś pomiędzy żeby nabrać „sztucznej” energii sięgamy po jedną kawę, która ostatecznie nie wystarczy do osiągnięcia dziennego sukcesu, więc sięgamy po drugą, następną. W efekcie po jakimś czasie drży nam powieka, trzęsą się dłonie. Nie dość, że jesteśmy zmęczeni, nie potrafimy cieszyć się życiem to jeszcze w pakiecie dokładamy zrujnowane zdrowie. Żyjemy często na resztkach sił, nie widząc, że już dawno powinniśmy zatrzymać się przy znaku stop i wywiesić tabliczkę odpoczywam.

Zmęczenie- kim jest nasz wróg?

Aby mówić o tym jak odpędzić zmęczenie i zacząć na nowo cieszyć się życiem, trzeba najpierw wiedzieć z czym mamy walczyć. Musimy poznać przeciwnika bardzo dobrze i znaleźć jego słabe punkty nim przejdziemy do ataku. Oczywiście jak to zawsze bywa w definiowaniu różnych zjawisk możemy odnaleźć wytłumaczenie pojęcia w zależności od tego ilu badaczy zajmowało się danym zjawiskiem.

Według fizjologów zmęczenie rozumiane jest jako stan wyczerpania organizmu w wyniku podjętego wysiłku (fizycznego bądź psychicznego) lub określonego obciążenia organizmu (pracą, działaniem, zadaniami). Zdaniem psychologów jest to zjawisko subiektywne. Według nich, zarówno wysiłek umysłowy (myślenie, analizowanie, przeżywanie emocji), jak i fizyczny (albo długotrwała bezczynność) mogą doprowadzić do ukazania się w świadomości stanu zmęczenia, który negatywnie oddziałuje na dalszą pracę umysłową lub fizyczną. Z kolei zmęczenie życiem codziennym to pewna niechęć do rozpoczynania lub kontynuowania różnych działań, czynności, które wynikają z codziennego doświadczania przez jednostkę uświadamianych i nieuświadamianych obciążeń mających związek z aktywnością fizyczną, psychiczną i społeczną oraz nakładania się tych obciążeń w dłuższym czasie. Uzupełnieniem tak rozumianego zmęczenia codziennego niech będą takie cechy jak:

–zjawisko psychologiczne, którego objawy mogą być zarówno obiektywne, jak i subiektywne,

–stan ogólnego (a nie lokalnego) zmęczenia,

– pojawia się w konsekwencji nakładania się wszelkich codziennych obciążeń w dłuższym okresie,     ( nie jest związane z konkretną czynnością) ,

– może być odczuwane również wtedy, kiedy przewidujemy lub planujemy aktywności, podczas myślenia o czynnościach,

– jest naturalnym i pożytecznym zjawiskiem, które pełni funkcję regulacyjną ( i nie jest stanem patologicznym),

– jest stanem umiarkowanym (nie ostrym i nie przewlekłym), który możliwy jest do zredukowania.

W związku z tym, że każdego dnia wykazujemy różną aktywność należy wymienić jej obszary w życiu codziennym:

–  fizyczną – na którą składają się wszystkie te działania, które wymagają od człowieka wysiłku fizycznego (np. przemieszczanie się, sprzątanie, przygotowywanie posiłków),

– psychiczną – obejmującą działania mające związek z zaangażowaniem poznawczym i emocjonalnym (myślenie, planowanie, zapamiętywanie),

– społeczną – która dotyczy działań związanych z grupą społeczną, z relacjami i interakcjami z innymi ludźmi, z problemami społecznymi, istotnymi wydarzeniami społecznymi.

A skoro mamy obszary aktywności naszego codziennego życia warto wiedzieć, że doświadczane przez ludzi życie codzienne przebiega w różny sposób i w określonych warunkach środowiskowo-społecznych, a przy okazji ludzie różnią się możliwościami i potrzebami, więc doświadczane przez nich zmęczenie osiąga różny poziom i może mieć różny charakter. Z uwagi na przewagę określonych objawów w strukturze odczuwanego zmęczenia na pierwszym planie można zauważyć jeden z jego przejawów:

– w obszarze fizycznym: odczuwanie oporu lub niechęci do codziennej aktywności fizycznej, do podejmowania wysiłku fizycznego; problemy z rytmem dobowym, apetytem, snem; bierność fizyczna w środowisku pracy oraz w otoczeniu domowym,

– w obszarze psychicznym: brak chęci do aktywności psychicznej w życiu codziennym, wyczerpanie poznawcze i emocjonalne, trudności z koncentracją uwagi i pamięcią, znużenie zadaniami, unikanie czynności, które wymagają myślenia, bierność psychiczna również w środowisku zawodowym, jak i w rodzinnym,

– w obszarze społecznym: brak chęci do dbania o relacje społeczne w pracy i poza nią, minimalizacja kontaktów towarzyskich, brak zaangażowania w problemy i wydarzenia społeczne, rodzinne; bierność społeczna.

Chroniczne zmęczenie to problem, z którym boryka się wiele osób i nie zawsze sposoby na jego pokonanie jakie stosują są efektywne i skuteczne, a często dają efekt odwrotny od zamierzonego. Warto zastanowić się, co każdego dnia zabiera nam energię i radość życia, przez co tak naprawdę nie potrafimy odpoczywać i regenerować sił. Przykładowo może być to:

 codzienna gonitwa,

 pośpiech,

 wysiłek fizyczny,

 wysiłek umysłowy,

 stały stres,

 niekorzystne emocje (gniew, wściekłość, irytacja, rozdrażnienie).

Kiedy jesteśmy zmęczeni życiem codziennym doświadczamy obok zmęczenia dodatkowo znużenie, zaobserwować możemy rozdrażnienie, brak koncentracji uwagi, chwiejność emocjonalną, kłopoty z zasypianiem albo ospałość, a do tego wszystkiego dorzucić można niską odporność na choroby. A co jeśli zmęczenie nie chce nas opuścić i atakuje nas w miejscu pracy?

 Zdrowie psychiczne w miejscu pracy

Praca jest nieodzownym elementem naszego życia. Jest wpisana w harmonogram dnia. Jednak jej kiepska organizacja, nasze złe nastawienie i odnoszenie wrażenia, że chodzimy tam za karę sprawiają, że nie dość, że przestajemy ją lubić to jeszcze skazani jesteśmy na stres i wypalenie zawodowe.  Zarzuceni dużą ilością obowiązków, często na starcie brakuje nam chęci i energii do działania. Praca potrafi przyćmić nam także osobiste sukcesy, więc w konsekwencji w naszym życiu brakuje radości i szczęścia, a te składniki zastępuje zmęczenie i stres. Jeżeli jesteśmy zmęczeni i zestresowani to nie mamy energii do twórczej działalności na polu zawodowym, a tym samym nasza praca jest mało efektywna. Musimy zadać sobie pytanie co nas w obecnej sytuacji najbardziej przytłacza? Pomocna okaże się poniższa lista czynników najbardziej obciążających w miejscu pracy:

-fizyczne warunki pracy: hałas, oświetlenie, temperatura, brak stałego stanowiska pracy;

-psychospołeczne warunki: przeciążenie ilością pracy albo jej brak, niejasność roli zawodowej, konflikty zawodowe, brak wsparcia;

-czynniki tkwiące w jednostce: duża wrażliwość, niska odporność psychiczna, trudności adaptacyjne.

O ile czynniki tkwiące w fizycznych warunkach pracy zależą od nas najmniej, o tyle czynniki tkwiące w nas samych możemy wzmocnić albo postarać się wyeliminować. Z kolei psychospołeczne warunki pracy zależą od naszej organizacji i zarządzania sobą w czasie i naszej umiejętności komunikowania niedogodności kierownictwu i rozwiązywania sytuacji konfliktowych. Oczywiście wiele też zależy od naszego pracodawcy i jego umiejętności zarządzania zespołem, ale należy zawsze zwracać uwagę ile nasza osoba wnosi do miejsca pracy  i na ile my sami często jesteśmy dla siebie powodem zmęczenia np. w postaci ogromnej odpowiedzialności za wykonywane zadania, wyręczania współpracowników w realizowanych zadaniach, nie radzenia sobie z ilością obowiązków i wykonywanie ich po godzinach pracy.

Zmęczenie mające podłoże zawodowe może objawiać się w różny sposób:

– możemy dostrzegać u siebie zmiany zachodzące w zachowaniu lub nastroju przejawiające się np. w

niemożnością podjęcia decyzji, problemami z wykonaniem pracy, zdenerwowaniem, podrażnieniem;

– wydaje nam się, że nie potrafimy poradzić sobie z różnymi sprawami zawodowymi i nie tylko, dostrzegalna jest apatia, utrudnione myślenie i spowolnienie spotrzegania;

– spadek wydajności pracy (wzrost liczby błędów) oraz spadek formy fizycznej, energii organizacyjnej,

– w momencie przemęczenia pojawią się częściej dolegliwości zdrowotne objawiające się np. bólami

głowy, problemami z zasypianiem, a przy tym wzrost zachorowania, urazów i wypadków.

Zmęczenie- jak z nim walczyć, by znów cieszyć się życiem?

Skoro wiemy już jak wygląda zmęczenie, jakie ma objawy i w jaki sposób możemy go doświadczyć zarówno w życiu zawodowym jak i domowym to trzeba teraz zastanowić się, co zrobić, żeby ponownie wróciła do nas radość z każdego nowego dnia i energia do każdej aktywności jaką zechcemy podjąć.

Możemy zastosować kilka prostych rzeczy, które odgonią skutecznie zmęczenie i znużenie:

1. Poranne, 15-minutowe ćwiczenia. Ruch i aktywność fizyczna wpływają korzystnie na organizm człowieka. Podnoszą ilość hormonu szczęścia, dotleniają mózg, poprawiają krążenie krwi i zwiększają koncentrację uwagi.
2. Spożywanie warzyw i owoców. Pokarm jest źródłem energii. Owoce i warzywa to kopalnia witamin i minerałów potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania (np. magnezu i potasu). Często to właśnie zła dieta jest przyczyną utraty energii i huśtawki nastrojów.
3. Regularne i racjonalne odżywianie. Nie można zapominać o regularnych posiłkach, nie możemy mówić, że mamy tyle rzeczy do zrobienia, że jedzenie odrzucamy na dalszy plan. Dzięki regularności dostarczamy dla organizmu odpowiednią ilość energii, niezbędnych składników odżywczych we właściwych proporcjach.
4. Odpoczynek w pracy. Wydaje się niemożliwe do osiągnięcia, bo w końcu jesteśmy zarzuceni pracą, stosem dokumentów, zadaniami na wczoraj. W wystarczy 10 minut odpoczynku między zadaniami, aby nasz umysł pracował efektywnie, a koncentracja wróciła na najwyższy poziom.
5. Porządek w miejscu pracy. Naukowcy z Uniwersytetu w Princeton wykazali, że bałagan na biurku powoduje wyczerpanie psychiczne i spowalnia pracę mózgu.
6. Odrzuć perfekcjonizm. Chcesz żeby wszystko było jak najlepiej zrobione, stawiasz sobie coraz wyższe poprzeczki i nie zastanawiasz się ile energii tracisz i jaką cenę płacisz za bycie perfekcyjnym. Nie dość, że odbiera to radość życia i wysysa energię to dodatkowo pozbawia satysfakcji z wykonywanych obowiązków.
7. Myśl pozytywnie. Badania wykazały, że pozytywny stosunek do świata pomaga nam budować system odpornościowy oraz poprawia zdrowie. Wynika to z tego, iż nasze ciało wierzy w to, co myślisz. A pozytywne myśli w sposób naturalny przyciągają pozytywne doświadczenia.
8. Nie wyręczaj innych za cenę siebie. Nie bierzmy na siebie zadań i czynności do wykonania za innych, czy to za męża, dzieci, czy kolegę z pracy. Jeśli coś jest w obszarze ich działań to niech to zrobią sami. Jeśli z kimś współpracujemy to róbmy tylko i wyłącznie to co do nas należy. Bądźmy asertywni wtedy, kiedy ktoś chce wykorzystać naszą dobroć zabierając nasz czas na odpoczynek.
9. Wyśpij się. Aby dorosły człowiek był w stanie prawidłowo w ciągu dnia funkcjonować potrzebuje od 7 do 8 godzin snu, a badania dowodzą, że odpowiednia ilość i jakość snu ma ogromny wpływ na nasze zdrowie.
10. Mów o tym, co jest problemem. Należy otwarcie mówić o tym, co nam się nie podoba, co nas męczy i sprawia, że czujemy się przytłoczeni. Gromadzenie wewnętrznych napięć negatywnie wpływa na nasze samopoczucie i zdrowie.
11. Panuj nad emocjami. Negatywne emocje odbijają się na naszym zdrowiu, ponieważ emocje silnie wpływają na nasze ciało i albo je zniszczą albo wzmocnią.
12. Często się uśmiechaj i śmiej. Już od dawna mówi się, że śmiech to zdrowie. Śmiech poprawia nasze samopoczucie, pozytywnie wpływa na wszystkie komórki naszego organizmu.
13. Zarządzaj efektywnie sobą w czasie. Kiedy mamy zadanie do wykonania postarajmy się nie rozpraszać. Wyłączmy telefon, komunikatory i skupmy się na tym jednym, a to pozwoli na szybki ukończenie zadania i  możliwość zyskania większej ilości czasu dla siebie.
14. Rób to co lubisz. Znajdźmy chwilę dla siebie, zajęcie, hobby, coś przy czym najlepiej nam się odpoczywa i regeneruje siły do dalszej pracy.

Anna Łukawska: psycholog szkolny z przygotowaniem pedagogicznym, wychowawca wyjazdów kolonijnych. Zajmuje się psychoedukacją i socjoterapią dzieci i młodzieży, a także stresem i wypaleniem zawodowym.

Bibliografia

1. Praca zbiorowa. (2008). Ocena obciążenia psychofizycznego oraz zapobieganie dolegliwościom układu mięśniowo-szkieletowego u pracowników centrów obsługi klientów (call centers). Warszawa: Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy.
2. Tombak M. (1999). Droga do zdrowia. Łódź: Firma Księgarska, Serwis Galaktyka.
3. Urbańska J. (2010). Zmęczenie życiem codziennym. Środowiskowe i zdrowotne uwarunkowania oraz możliwości redukcji w sanatorium. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
4. http://www.mapazdrowia.pl/bonus-ebook/pokonaj-zmeczenie-i-dzyskaj rado%C5%9B%C4%87-%C5%BCycia-21metod.pdf