Zaburzenia snu

Zaburzenia snu

Sen jest jedną z podstawowych potrzeb człowieka. Noworodek przesypia ponad 20 godzin w ciągu doby, zaś dorosły człowiek potrzebuje czasem tylko lub aż  8 godzin. Jest to o tyle ważny aspekt naszego życia, że rzutuje na inne aktywności jednostki, które wykonuje w ciągu dnia. Kiedy człowiek jest wypoczęty, wyspany, ma więcej energii do podjęcia różnych czynności, tj., np. codzienne funkcjonowanie, pracę, czy naukę. Ale ilość godzin snu to jedno, natomiast bardzo ważna dla człowieka jest jakość jego snu. Co z tego,  że śpimy 8, 10, czy 12 godzin- w zależności od potrzeby- skoro możemy się w ciągu tych godzin w ogóle nie wyspać i wstajemy bardziej zmęczeni niż w momencie, kiedy kładliśmy się spać. Tak więc wszelkiego rodzaju odchylenia od normy powodują, że zaburzone zostaje nasze funkcjonowanie indywidualne i społeczne.

Co z tym snem?

Sen jest stanem czynnościowym ośrodkowego układu nerwowego, w przebiegu którego cyklicznie dochodzi do zniesienia świadomości i bezruchu w rytmie dobowym. Mamy do czynienia z dwoma  podstawowymi stadiami snu: snem wolnofalowym (Non-REM) i paradoksalnym (REM). Non- REM charakteryzuje się somatycznymi właściwościami regeneracyjnymi, a REM ma za zadanie regenerować mózg i funkcje psychiczne. W przypadku snu mamy do czynienia z rytmem snu i czuwania- rytmem biologicznym, który należy do rytmu okołodobowego, przebiegającego w cyklach trwających mniej więcej 24 godziny. Zaburzenie prawidłowego przebiegu snu prowadzi do dezorganizacji funkcjonowania indywidulnego i społecznego, czego konsekwencją są problemy zdrowotne, a one zaś wpływają negatywnie na całościową sprawność naszego organizmu.

Zaburzenia snu

Zaburzenia snu należą do najczęstszych problemów zdrowotnych w populacji osób dorosłych. Zaburzenia rytmu snu i czuwania pogarszają stan zdrowia i prowadzą do skrócenia długości życia. Warto podkreślić, że duża część zaburzeń snu występuje w przebiegu innych zaburzeń psychicznych lub somatycznych. Badania nad zaburzeniami snu u osób dorosłych pokazują, że osoby, które mają problemy ze snem istotnie częściej skarżą się na niską jakość życia. Jeżeli problem zaburzeń snu pojawia się znacząco często, to jednostka szuka przyczyny takiego stanu rzeczy. Wśród przyczyn pojawiania się zaburzeń snu u osób dorosłych należy wymienić:

·         przewlekłe zespoły bólowe (bóle reumatyczne stawów i bóle ortopedyczne)

·         współistniejące z zaburzeniami snu zaburzenia psychiczne, jak np. depresja;

·         stres, problemy osobiste, problemy w pracy,

·         nadużywanie w ciągu dnia kawy bądź innych napojów zawierających kofeinę,

Rodzaje zaburzeń snu

W zależności od tego po jaką sięgniemy klasyfikację zaburzeń snu warto wiedzieć, że rodzajów zaburzeń snu jest kilka. Jednak najgłówniejszym i najczęściej występującym jest bezsenność. Poniżej zostanie przedstawionych kilka zaburzeń snu.

1.       Bezsenność: to subiektywna skarga na złą jakość snu wyraźnie pogarszająca funkcjonowanie w ciągu dnia i trwa odpowiednio długo, co najmniej 4 tygodnie. Bezsenność dzieli się według hipotetycznego czynnika etiologicznego na: pierwotną, która występuje samoistnie bez konkretnej przyczyny oraz wtórną, czyli wywołaną inną chorobą lub innym czynnikiem zakłócającym (chorobowym, fizycznym, itp.). Bezsenność dotyka według badań co czwartą osobę. Najczęściej kobiety. Warto podkreślić, że w przypadku bezsenności ważne jest odpowiednie rozpoznanie z tego względu, że może to być zaburzenie snu, a może występować jako objaw w przebiegu depresji. Aby potwierdzić ten rodzaj zaburzenia, tak jak w przypadku innych zaburzeń snu najważniejsze jest odpowiednie zebranie danych przez lekarza, czyli rzetelnie przeprowadzony wywiad. Dodatkowo należy oprzeć się o przeprowadzenie badań diagnostycznych w celu określenia somatycznych lub psychiatrycznych przyczyn bezsenności. Lekarze zalecają również prowadzenie dzienniczka snu. Jest to subiektywna ocena, jednak ma ona duże znaczenie, ponieważ na jego podstawie Na ich podstawie można ocenić zwyczaje i zachowania okołosenne pacjenta, tego czy przestrzega zasad higieny snu, jakie jest nasilenie i charakter bezsenności.

2.       Narkolepsja: powoduje nadmierną senność w ciągu dnia i prowadzi do nagłych napadów snu REM. Pacjenci, którzy cierpią na ten rodzaj zaburzeń snu doświadczają dużej ilości ograniczeń w codziennym funkcjonowaniu z uwagi na niezdolność do utrzymania czuwania przez dłuższy czas oraz na ryzyko pojawienia się nagłych ataków snu.  Jest to choroba przewlekła, którą można leczyć, ale nie można wyleczyć. Choroba ta  pojawiają się między 15 a 25 lub 30 a 35 rokiem życia, ale objawy mogą też pojawić się w każdym wieku. Objawy obejmują epizody skrajnej senności, występujące się co 3-4 godziny, omamy przysenne, paraliż przysenny, katapleksję (nagły spadek napięcia mięśni wywołany przez silne emocje).

3.       Zaburzenia snu przy pracy zmianowej: praca zmianowa zaburza rytmikę okołodobową i procesy fizjologiczne organizmu. Wśród objawów wyróżnić należy: zaburzenia snu (trudności w zaśnięciu rano po powrocie z pracy, które bardzo często są mylone z bezsennością, niedobór snu, senność w czasie pracy pojawiająca się w późnych godzinach wieczornych i w nocy), przewlekłe zmęczenie, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, dolegliwości ze strony układu krążenia, większe spożycie alkoholu, kawy, leków uspokajających i nasennych.

4.       Zespół nocnego jedzenia i picia: to nawracające przebudzenia z niezdolnością powrotu do snu bez jedzenia lub picia. Po zaspokojeniu potrzeb sen szybko powraca. Zespół ten pojawia się głównie u małych dzieci, u dorosłych w każdym wieku, a rzadziej u starszych. Przyczyną tego zespołu u dorosłych są takie czynniki jak: nieodpowiednia higiena snu, nieregularne pory posiłków, praca nocą lub zmianowa, choroby przewodu pokarmowego oraz otyłość z brakiem normalnego rozpoznawania sygnałów głodu.

5.       Sennowłóctwo- somnambulizm: to wykonywaniem różnych skomplikowanych czynności ruchowych, jednak bez pełnego wybudzenia się ze snu oraz przy niepamięci wykonywanych czynności następnego dnia. Taki epizod  głównie pojawia się w pierwszych godzinach snu. Kiedy trwa osoba przeważnie opuszcza łóżko, wychodzi z sypialni, chodzi po mieszkaniu i może wykonywać konkretne czynności podejmowane normalnie w stanie czuwania. Wśród podejmowanych czynności mogą pojawić się nawet złożone, np. jedzenie. Epizodowi somnambulizmu towarzyszy stan splątania świadomości, co objawia się niską wrażliwością na sygnały z otoczenia, maskowatym wyrazem twarzy, niezrozumiałą mową, a czasem mamrotaniem. Wykonywane przez człowieka ruchy przeważnie nie są dokładne, czy precyzyjne, a także nie są dopasowane do warunków otoczenia. Sennowłóctwo znacznie częściej pojawia się przed okresem dojrzewania. Pojedyncze epizody obserwuje się u 15% dzieci. Częściej doświadczają go chłopcy niż dziewczynki.

6.       Koszmary nocne: są to przerażające marzenia senne, najczęściej  wybudzą śpiącego ze snu REM. Marzenie senne trwa długo, w końcowej części jego skomplikowana treść staje się przerażająca i doprowadza do obudzenia z dokładną relacją przeżytego epizodu. Koszmarom towarzyszyć może strach, lęk i objawy autonomiczne, jednak są one słabsze porównując je do typowych lęków we śnie. Mogą się one rozpocząć w każdym wieku, doświadczają ich znacznie częściej kobiety niż u mężczyźni i  mogą się pojawiać się do 60-70 roku życia. Należy zaznaczyć, że mają one związek z cechami osobowości. Czynnikami wywołującymi mogą być: stresujące przeżycia emocjonalne oraz nagłe odstawienie leków o działaniu zmniejszającym stadium REM.

7.       Zaburzenia lękowe:  Zaburzenia snu, które polegają na bezsenności z trudnością zaśnięcia i utrzymywania snu. Pojawienie się tego zaburzenia wynika z nadmiernego lęku i oczekiwania z obawą nieokreślonych życiowych okoliczności. Częste przebudzenia mogą pojawiać się podczas występowania marzeń sennych o treści lękowej. Lęk przed pewnością pojawienia się złego snu i duża ilość objawów wegetatywnych wzmagają się przed porą snu tym samym utrudniając rozpoczęcie snu. Konsekwencją skróconego snu jest wzmożona senność dzienna. Ten rodzaj zaburzeń rozpoczyna się przeważnie u młodych dorosłych i może utrzymywać się przez wiele lat.

8.       Zespół niespokojnych nóg: zespół ten objawia się niezbyt przyjemnymi doznaniami w nogach przed zaśnięciem wywołując nieodparte pragnienie ruszania nogami. Wśród najbardziej charakterystycznych cech jest częściowa lub całkowita ulga przy poruszaniu nogami i powrót dolegliwości po zaprzestaniu ruchów.

Higiena snu

W przypadku zaburzeń snu, tak jak w każdym innym zaburzeniu i chorobie somatycznej najważniejsza jest profilaktyka. Jeżeli mówimy o śnie, bardzo ważnym aspektem jest higiena snu. Jeżeli jej nie przestrzegamy jest bardzo duże prawdopodobieństwo, że zaburzenia snu mogą nas dotyczyć. Wart przestrzegać kilku prostych zasad:

a)       Do łóżka należy się położyć tylko w momencie kiedy czujemy się senni, – chodzi o sam fakt położenia się spać;

b)      Kładziemy się spać o regularnych porach, należy unikać leków nasennych, głośnej telewizji oraz wysiłku fizycznego przed snem.

c)       Warto zadbać o zbilansowaną dietę, unikać ciężkostrawnych produktów.

d)      Wskazany przed snem jest spacer, wietrzenie sypialni i kubek ciepłego mleka przed snem.

e)       Należy ograniczyć takie bodźce jak hałas i światło.

Terapia zaburzeń snu

Przede wszystkim najważniejsza jest profilaktyka, czyli higiena snu. Często przy niektórych rodzajach, których przebieg jest łagodny wystarczy wprowadzenie zasad higieny snu, a objawy zostaną wyeliminowane. Dodatkowo warto, aby lekarz włączył farmakoterapię nie dłużej niż 2-4 tygodnie w celu wspomożenia wyciszenia pojawiających się trudności. Warto również wspomóc się terapię psychologiczną, czy ostatecznie psychoterapią- najbardziej pomocna okazuje się psychoterapia w nurcie poznawczo-behawioralnym, szczególnie pomocna okazuje się w przypadku terapii bezsenności. Wśród technik behawioralnych wyróżnić należy wspomnianą już higienę snu, ale także  technikę kontroli bodźców oraz restrykcję snu. Z kolei terapia poznawcza ukierunkowana jest na identyfikację i modyfikację dysfunkcyjnych przekonań odnoszących się do snu i bezsenności. Uzupełniana jest także psychoedukacją dotyczącą snu oraz higieny snu. Poprzez technikę kontroli bodźców należy rozumieć zmianę negatywnych skojarzeń związanych z miejscem snu na pozytywne skojarzenia. Chodzi o to, aby łóżko było tylko i wyłącznie miejscem snu i aktywności seksualnej, a eliminację wszystkich innych aktywności. Z kolei restrykcja snu dotyczy wyrównania czasu jaki dana osoba spędza w łóżku wykorzystując na sen do czasu jaki rzeczywiście jest jej do tego niezbędny.  Do tego osoba korzystająca z pomocy prowadzi przez określony czas dzienniczek po to, aby zaznaczyć ile faktycznie czasu poświęca na sen. Do tego wszystkiego należy jeszcze dodać relaksację, której zadaniem jest minimalizacja lęku i napięcia związanego z zasypianiem. W obszarze terapii poznawczej mamy obszar psychoedukacji – zadaniem terapeuty jest przekazanie pacjentowi rzetelnych informacji na temat snu i określonego zaburzenia tak, aby zmienić jego błędne przekonania. Dodatkowo omawiane jest czym jest sen, jakie są fazy snu i średni czas jego trwania, a także to jakie czynniki wpływają na dane zaburzenie. Zaś wspomniana powyżej terapia psychologiczna opiera się o techniki radzenia sobie ze stresem, który ma istotny wpływ na ilość i jakość naszego snu, a tym samym procesu regeneracji naszego organizmu, co pozwala na prawidłowego funkcjonowanie człowieka w codziennym życiu.

Bibliografia:

1. Ekiert H. (1993). Zaburzenia snu- klasyfikacja, obraz kliniczny. Postępy Psychiatrii i Neurologi, 2, 25-4.
2. Finogenow M. (2017). Terapia poznawczo-behawioralna bezsenności i możliwości jej zastosowania u osób starszych. Psychoterapia 3 (182), str. 57–68.
3. Heitzman J. (2009). Zaburzenia snu – przyczyna czy skutek depresji? Psychiatria Polska, tom XLIII, numer 5 strony 499–511.
4. Janowski K., Jelińska A., Waś A. (2010). Somnambulizm. Obraz kliniczny i terapia. Roczniki psychologiczne. Tom XIII, nr 1, str. 155-175.
5. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10
6.  Kozłowski P., Kozłowska M., Kozłowska K. (2017). Analiza czynników wpływających na sen. Journal of Education, Health and Sport, 7(8):99-105.
7. Sieradzki A., Kiejna A., Rymaszewska J. (2002). Epidemiologia zaburzeń snu w Polsce i na świecie — przegląd piśmiennictwa. Sen, Tom 2, Nr 1, 33–38.
8. Skalski M. (2014). Bezsenność — patogeneza i leczenie zasady diagnostyki i leczenia bezsenności. Kosmos. Tom 63,  Numer 2 (303), str. 233–243.
9. Zawilska J.B., Półchłopek P., Wojcieszak J., Andrzejczak D. (2010). Chronobiologiczne zaburzenia snu: obraz kliniczny, podejścia terapeutyczne. Rozmaitości, tom 66, nr 3, str. 179-186.