DDA, czyli dorosłe dzieci alkoholików, to osoby dorosłe, które nie miały możliwości dorastać w sprzyjających warunkach, ponieważ wychowywały się w rodzinie z problemem alkoholowym. Dla nich pojęcie „normalność” bywa często pojęciem obcym. Osoby te dorastały w warunkach, w których jedno z rodziców nadużywało alkoholu, a z alkoholem często szły w parze awantury, kłótnie, strach i obawa. Nie miały możliwości dorastać w sprzyjającej dla ich rozwoju atmosferze, za to musiały stawiać czoła większej ilości problemów, dramatów, o których rówieśnicy nawet nie słyszeli, a osoby dorosłe niejednokrotnie nie potrafiły sprostać.
Należy podkreślić, że syndrom DDA nie jest jednostką chorobową ujętą w ICD-10, czy DSM-IV. Jedna z definicji przedstawia DDA jako „człowieka pochodzącego z rodziny, w której alkohol był problemem centralnym. Zajęty w dzieciństwie walką o przetrwanie, w życiu dorosłym ma poczucie, że nigdy nie był dzieckiem”. Warte uwadze jest zaznaczenie, że DDA prowadzi podwójną tożsamość: osoby dorosłej i jednocześnie dziecka, ponieważ nie rozwiązane problemy z przeszłości, nieodreagowane i często wyparte urazy rzutują na funkcjonowanie w dorosłości.
Charakterystyczne cechy przejawiane w życiu dorosłym przez DDA
- poczucie odmienności;
- krytyczna samoocena i zbyt poważne traktowanie siebie samego;
- ignorowanie własnych potrzeb emocjonalnych;
- brak umiejętności cieszenia się życiem;
- trudności w rozumieniu tego, co jest normlane, a co nie;
- branie odpowiedzialności za wszystko i wszystkich oraz pracoholizm;
- reagowanie niepokojem, gdy sprawy życiowe wymykają się spod kontroli;
- nadmierna odpowiedzialność albo brak odpowiedzialności;
- nadmierna wrażliwość lub nadmierna obojętność, czyli tzw. „znieczulenie emocjonalne”;
- funkcjonowanie według zasady „wszystko albo nic”;
- trudności w realizowaniu do samego końca swoich planów życiowych i częste uleganie impulsom;
- brak zaufania i obawa przed nawiązywaniem bliskich kontaktów z innymi ludźmi;
- stałe poszukiwanie aprobaty dla swojej osoby i obawa przed odrzuceniem;
- poczucie, że jest się ignorowanym lub atakowanym;
- nieświadome poszukiwanie napięć i kryzysów, a następnie uskarżanie się na ich skutki;
- obawa przed krytyką i osądzaniem przy jednoczesnej skłonności do krytykowania i osądzania innych.
Trzy zasady z dzieciństwa
Dziecko w rodzinie z problemem alkoholowym uczy się trzech ważnych zasad:
Nie ufać, nie mówić, nie odczuwać.
- Zasada „ nie mów” jest związana z ukrywanie sekretu o alkoholizmie, któregoś z członków rodziny.
- Zasada „nie ufaj” wiąże się z zanikaniem w rodzinie alkoholowej poczucia bezpieczeństwa i zaufania w stosunku do siebie i innych ludzi a osoby z takiej rodziny uczą się polegać na sobie.
- Zasada „ nie czuj” mówi o zanikaniu w rodzinie uczuć tego, co naprawdę się czuje.
Dorosłe dzieci alkoholików przenoszą te zasady z dzieciństwa na własne, dorosłe życie, które nie jest wolne od zaburzeń i dysfunkcji. Zasady te również rzutują na ich relacje interpersonalne.
Strategie radzenia sobie z przeszłością
- Strategie rodziny zastępczej: DDA używając tej strategii będzie wychodziło z założenie, że każdą lukę, pustkę można wypełnić. Taka osoba uważa, że rodziców można zastąpić innymi osobami. Najczęściej są to: „przyszywani rodzice”, współmałżonek, teściowie, przyjaciele i dzieci. Strategia ta wytwarza pewną blokadę na własne emocje, by uniknąć tego co jest nieprzyjemne. Ale należy pamiętać, że blokowanie emocji negatywnych spowoduje poblokowanie tych pozytywnych, dlatego, że system emocji działa jako całość, nie da się odczuwać połowicznie emocji.
- Strategia Zosia-Samosia: czyli osoba, która ma przekonanie, że musi sobie sama ze wszystkim poradzić. Taka osoba nie może sobie pozwolić na oznaki słabości, np. łzy, smutek. Strategia Zosi-Samosi polega na negacji potrzeb DDA, np. jeżeli nie było w dzieciństwie przytulane, teraz powie, że ono nie lubi się przytulać.
- Strategia bólów fantomowych: sam ból fantomowy oznacza, że osoby po amputacji kończyny mimo wiedzy, że tej kończyny nie ma to i tak odczuwają, np. ból, swędzenie. W przypadku DDA chodzi o to, że mają przekonanie, że ich dzieciństwo było w porządku. Jednak problemu upatrują w sobie, że to z nimi jest coś nie tak. Często takie osoby mają problem z rozpoznawaniem przekazów niewerbalnych, albo po czym można poznać, że ktoś kogoś darzy miłością, ktoś kogoś lubi albo ceni.
- Strategia protezy: polega na tym, że DDA akceptuje to co się stało przy jednoczesnym nie przypisywaniu nikomu winy za to co się stało, ani sobie, a tym bardziej nie rodzicom. DDA żyje w przekonaniu, że jest „wybrakowane”, skoro najbliższe osoby go nie chcą, to uważa, że coś z nim jest nie tak. Pojawia się przekonanie, że jest się nie wartym akceptacji, miłości ze strony otoczenia. Osoby te żyją w ciągłym lęku, że otoczenie pozna ich prawdziwe oblicze, które według nich jest nie do przyjęcia.
- Strategia afirmacji braku: charakterystyczne dla tej strategii jest użalanie się nad sobą. Najczęściej taką postawę przybiera najmłodsze dziecko z rodzeństwa, albo jedynacy. DDA interpretuje świat poprzez swoje krzywdy i niezaspokojone potrzeby. To osoby, które oczekują na bezwarunkową akceptację i wsparcie w cierpieniu.
Problemy w życiu dorosłym
Dorastanie w rodzinie mającej problem alkoholowy ma ogromny wpływ na psychiczne funkcjonowanie DDA. Wychowywanie się w rodzinie z alkoholikiem nie sprzyja budowaniu i odkrywaniu prawidłowego obrazu własnej osoby, osoby te czują się niepełnowartościowe, porównując się z rówieśnikami uważają się za gorsze od nich. Pełnione przez nich role w rodzinie także nie wpływają korzystnie na postrzeganie obrazu własnej osoby.
Najczęstszymi zaburzeniami jakich doświadczają DDA to zaburzenia osobowości: typ histrioniczny oraz osobowość unikająca i zależna. Wynika to przede wszystkim z faktu, iż te osoby już w okresie dzieciństwa borykały się z problemami natury emocjonalnej, tj. doświadczały wysokiego poziomu stresu, lęku, wstydu. Często zdarza im się ukrywać prawdziwe emocje pod postacią pewności siebie. Żyją w ciągłym napięciu, szybko się irytują, popadają w gniew. Wśród DDA najczęstszą postawą jest emocjonalne znieczulenie podobne do weteranów wojny wietnamskiej, którzy cierpią na zespół stresu pourazowego (PTSD).
Problemy w relacjach z innymi ludźmi również nie należą do łatwych w przypadku DDA. Od małego uczone są trzech zasad, które zostały wymienione powyżej. Zasady te rzutują na dalsze życie i aspekt interpersonalny tych osób. Mają wrażenie, że ludzie chcą ich skrzywdzić, manipulować nimi, ponieważ taki wzorzec został im utrwalony jeszcze w dzieciństwie. Część z nich jest gotowa do ciągłej walki a druga część działa na zasadzie ucieczki w sytuacjach odbieranych jako niekomfortowe i stwarzające zagrożenie. Brak wiary w drugiego człowieka i zaufania oraz kontrola otoczenia to najczęstsze cechy charakteryzujące możliwości interpersonalne DDA.
Sytuacja życiowa DDA bywa niełatwa. Większość z tych osób aby uciec i zapomnieć o trudnym dzieciństwie i odciąć się od swojego rodzinnego środowiska wyjeżdża często nawet na drugi koniec kraju aby się od tych traumatycznych wydarzeń uwolnić. Jednak nie są w stanie, ponieważ silna więź emocjonalna z którymś z rodziców powoduje, że zamiast układać swoje życie martwią się sytuacją jaka jest w ich rodzinnym domu.
Terapia DDA
Dorosłe Dzieci Alkoholików mogą skorzystać z kilku form wsparcia.
Po pierwsze to ruch samopomocowy DDA, który bazuje na wzorze zza oceanu i w połowie lat 80. zaczęły w Polsce powstawać grupy samopomocowe dla Dorosłych Dzieci Alkoholików. Opierają się na programie Dwunastu Kroków. Grupy te działają bez terapeuty i powstają najczęściej przy poradniach dla Anonimowych Alkoholików. Osoby te mają szansę podzielić się swoim doświadczeniem z innymi osobami w podobnej sytuacji, mają tez szansę na uzyskanie wsparcia i nadziei na umiejętne poradzenie sobie z powstającymi problemami.
Dodać należy, że w placówkach leczenia coraz częściej można spotkać profesjonalne programy terapeutyczne dla tych osób.
Kolejnym wsparciem może być profesjonalna pomoc terapeutyczna zarówno w formie indywidualnej jak i grupowej. W formie indywidualnej taka osoba spotyka się z terapeutą, który po rozpoznaniu problemu ustala indywidualny program terapii (IPT). Terapia w przypadku syndromu DDA polega na tym, że należy porzucić pełnione w dzieciństwie role i dokonać zmiany osobistej. Terapia grupowa podobna jest do grup samopomocowych jednak spotkania przebiegają pod okiem terapeuty, który może zadawać różne prace do wykonania w domu, a które pozwolą tym osobom na lepsze zrozumienie problemu z jakim przyszło im się zmierzyć.
Przerwanie przeszłości, która wywołuje pasmo cierpień jest możliwe za pomocą psychoterapii, treningom oraz warsztatom.
Proces zdrowienia składa się z następujących elementów:
- a) nauka umiejętności stawiania granic;
- b) umiejętności wyrażania swojego zdania;
- c) umiejętności wychodzenia z wcześniej przyjętych ról.
Co daje terapia?
Pozwala:
- odzyskać kontakt ze swoim wnętrzem;
- zaakceptować siebie;
- odnaleźć własną wartość;
- nawiązać prawidłowe relacje z innymi;
- wchodzić w związki, które prowadzą do prawdziwej integracji z innymi przy jednoczesnym poszanowaniu i zachowaniu własnej odrębności.
Badania pokazują, że synowie ojców alkoholików są aż czterokrotnie bardziej narażeni na ryzyko uzależnienia od alkoholu niż inni. Córki matek uzależnionych od alkoholu są trzykrotnie bardziej podatne na chorobę alkoholową i częściej niż inne kobiety poślubiają a Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych szacuje, że w Polsce żyje prawie 4 miliony dzieci, których rodzice nadużywają alkoholu oraz około półtora miliona dzieci alkoholików.
Anna Łukawska: psycholog szkolny z przygotowaniem pedagogicznym, wychowawca wyjazdów kolonijnych. Zajmuje się psychoedukacją i socjoterapią dzieci i młodzieży, a także stresem i wypaleniem zawodowym.
Literatura:
- Cermak T.L. (2011). Czas na wyleczenie: przewodnik. Droga do wyzdrowienia dla dorosłych dzieci alkoholików. Kielce: Charaktery.
- Ryś, M. (2009). Gdy alkohol staje się głową rodziny… Warszawa: Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej.
- Wawerska-Kus J. (2009). Dzieciństwo bez dzieciństwa. Warszawa: Dywiz.
- Woititz J., G. (2000). Dorosłe dzieci alkoholików. Warszawa: Akuracik.
- Woronowicz B.T. ( 2008). Na zdrowie! Jak poradzić sobie z uzależnieniem od alkoholu. Poznań: Media Rodzina.